Notki z pracy Aldony Nowakowskiej

---

        Charakterystycznym wyróżnikiem cyklu młodzieżowych powieści Zbigniewa Nienackiego jest postać poważnego, zjednującego zaufanie młodych czytelników narratora - organizatora wspólnej zabawy (gry intelektualnej), a także intrygujący motyw odkrywania jakichś ważnych tajemnic bądź poszukiwania ukrytych niegdyś w przeszłości wielkich skarbów.
        Bohater cyklu to Pan Tomasz, który jest pracownikiem muzealnym. Zupełnie nie przypomina słynnych supermanów, raczej porucznika Colombo. Pozornie jest człowiekiem przeciętnym, czasami nawet safandułą. Jednak został obdarzony dwiema cudownymi właściwościami. Nienacki "podarował" mu niezwykły wehikuł - z pozoru grat, a w istocie amfibia i samochód wyścigowy, zapewniający mu przewagę w decydujących momentach akcji oraz wyposażył go w znakomitą znajomość historii, a zwłaszcza historii sztuki. Pan Tomasz to nie tylko specjalista, ale także pasjonat. Jego wiadomości nie ograniczają się tylko do historii. Włada kilkoma językami: zna angielski, francuski, niemiecki oraz łacinę.
        Powieści obfitują w ciekawostki z różnych dziedzin wiedzy. Fakt ten dostrzegli i docenili krytycy: „powieści Zbigniewa Nienackiego stanowią (...) rzadki przypadek bezkolizyjnego łączenia wiedzy i ścisłego, logicznego myślenia z nadczynnością wyobraźni i wątkami sensacyjnymi.” (F. Fornalczyk, "Świadomość dziedzictwa" Olsztyn 1978, s. 126)
        Intryga powieściowa nie tylko zaciekawia młodego czytelnika, ale i uczy go historii, miłości do przyrody, do zabytków, do rodzimej kultury, a także koleżeństwa, odwagi, zaradności i uczciwości. Wielokrotnie podkreślano, że pisarz stworzył nowy model powieści dla dzieci i młodzieży: „Powieściami o panu Tomaszu (...) zaczytywały się kolejne roczniki chłopców, każdy jak przez wietrzną ospę, musiał przejść przez okres fascynacji tymi książkami.” (E. Nowacka "Zbigniew Nienacki (1929-1994)", "Guliwer" nr 1 1995, s. 41)
        Odtąd Zbigniew Nienacki i jego "Pan Samochodzik" stali się zjawiskiem literackim i kulturowym. Biblioteka w Iławie została nazwana imieniem Pana Samochodzika. Nazwę "Pana Samochodzika" przyjęło też wiele drużyn harcerskich.

        Doświadczenie zdobyte w trakcie pisania książek dla młodzieży, zaowocowało także w twórczości dla dorosłych. Skala interesującej Zbigniewa Nienackiego problematyki stała się bogatsza, wiodła od tematyki historycznej do współczesności, od powieści przygodowej do obyczajowej. Obejmowała także psychologiczną powieść współczesną. Dlatego jednoznaczna klasyfikacja Jego powieści sprawia niemałe kłopoty z uwagi na różnorodność wątków.

        W wielu wypowiedziach Nienacki podkreślał, że jest pisarzem zawodowym ze wszystkimi tego słowa konsekwencjami. Twierdził, iż by wykonywać zawód dobrze, pisarz musi posiadać rozległą wiedzę. Powinien także nieustannie zapoznawać się z nowymi osiągnięciami z zakresu psychologii, psychiatrii i pedagogiki: „Pisarz-amator może wierzyć w swój talent, zawodowiec musi się nieustannie dokształcać.” (Z. Nienacki "Literackie konfrontacje", "Warmia i Mazury" nr 12, 1976, s. 15)

        Pisarz zawsze bardzo poważnie traktował swoich czytelników. „Jeżeli popełnię jakiś błąd, czytelnicy wyśmieją mnie i nie pomoże nawet najlepsza recenzja w "Kulturze". Ja żyję z literatury (...), a to znaczy, że muszę grać uczciwie z tym, kto kupuje moje książki i mi za nie płaci.” (Z. Nienacki "Literackie konfrontacje", "Warmia i Mazury" nr 12, 1976, s. 15)

        Nienacki był tytanem pracy. Po kilka razy przerabiał tę samą stronę, zanim tekst otrzymał właściwy kształt. Mimo zagrożenia utratą wzroku, do końca życia mnóstwo czytał. Uważał bowiem, że pisarstwo polega na nieustannym poszukiwaniu i wyborze tego, do jakiej rzeczywistości literackiej chce się należeć: tej z pism literackich czy rzeczywistości czytelniczej.

        Nigdy nie uległ krytykom, nie ugiął się pod ciężarem stawianych mu zarzutów. Pozostał do końca wierny słowom: „W końcu liczą się tylko książki i czytelnicy.” (Z. Nienacki ""Liczą się tylko książki i czytelnicy", "Tygodnik Kulturalny" nr 7, 1977, s. 8)

        Nienacki tworzył w okresie burzliwego życia osobistego. Osiedlając się na Mazurach, pisarz rozstał się z żoną Heleną, choć formalnie nigdy się z nią nie rozwiódł. W Łodzi pozostał też jego syn - Mariusz. W Jerzwałdzie zamieszkał z Alicją Janeczek, która była pokrewną duszą i wierną towarzyszką życia przez ostatnie 27 lat.

---